Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima uglavnom je prihvaćena da bude temelj međunarodnog prava o ljudskim pravima. Usvojena 1948. godine, UDHR je inspirisala mnoštvo pravno obavezujućih međunarodnih ugovora o ljudskim pravima. I dalje je nadahnuće bilo u rešavanju nepravdi, u vreme sukoba, u društvima koja trpe represiju i u naporima ka postizanju univerzalnog uživanja ljudskih prava.
Predstavlja univerzalno priznanje da su osnovna prava i osnovne slobode svojstvene svim ljudskim bićima, neotuđiva i podjednako primenljiva na sve i da se svako od nas rađa slobodan i jednak u dostojanstvu i pravima. Bez obzira na našu nacionalnost, prebivalište, pol, nacionalno ili etničko poreklo, boju kože, veru, jezik ili bilo koji drugi status, međunarodna zajednica se 10. decembra 1948. godine obavezala da će podržavati dostojanstvo i pravdu za sve nas.
Temelj za našu zajedničku budućnost
Tokom godina, obaveza je pretočena u pravo, bilo u obliku ugovora, međunarodnog običajnog prava, opštih principa, regionalnih sporazuma i domaćeg zakona, kroz koje su ljudska prava izražena i zagarantovana. Zapravo, UDHR je inspirisao više od 80 međunarodnih ugovora i deklaracija o ljudskim pravima, veliki broj regionalnih konvencija o ljudskim pravima, domaćih zakona o ljudskim pravima i ustavnih odredbi, koji zajedno čine sveobuhvatan pravno obavezujući sistem za promociju i zaštitu ljudskih prava .
Nadovezujući se na dostignuća UDHR, Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima i Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima stupili su na snagu 1976. godine. Oni efektivno obavezuju države koje su ih ratifikovale i postavljaju dalje temelje svakodnevnih prava poput prava na život, jednakost pred zakonom, slobodu izražavanja, prava na rad, socijalnu sigurnost i obrazovanje. Zajedno sa UDHR, Pakti čine Međunarodni zakon o ljudskim pravima.
Vremenom su se međunarodni ugovori o ljudskim pravima više fokusirali i specijalizovali kako u vezi sa pitanjem kojim se bave, tako i u pogledu društvenih grupa za koje je utvrđeno da zahtevaju zaštitu. Telo međunarodnog zakona o ljudskim pravima nastavlja da raste, evoluira i dalje razrađuje osnovna prava i slobode sadržane u Međunarodnom zakonu o ljudskim pravima, baveći se problemima poput rasne diskriminacije, mučenja, prisilnih nestanaka, invaliditeta i prava žena, deca, migranata, manjina i starosedelačkih naroda.
Univerzalne vrednosti
Osnovni principi ljudskih prava koji su prvi put postavljeni u UDHR-u, poput univerzalnosti, međuzavisnosti i nedjeljivosti, jednakosti i nediskriminacije, te da ljudska prava istovremeno uključuju i prava i obaveze nosilaca dužnosti i vlasnika prava, ponovljeni su u brojnim međunarodnim konvencijama, deklaracijama i rezolucijama o ljudskim pravima. Danas su sve države članice Ujedinjenih nacija ratifikovale najmanje jedan od devet osnovnih međunarodnih ugovora o ljudskim pravima, a 80 procenata je ratifikovalo četiri ili više, dajući konkretan izraz univerzalnosti UDHR.
Kako međunarodno pravo štiti ljudska prava?
Međunarodno pravo o ljudskim pravima utvrđuje obaveze koje su države dužne da poštuju. Postajući stranke međunarodnih ugovora, države preuzimaju obaveze i dužnosti prema međunarodnom pravu da poštuju, štite i ispunjavaju ljudska prava. Obaveza poštovanja znači da se države moraju uzdržati od ometanja ili umanjivanja uživanja ljudskih prava. Obaveza zaštite zahteva od država da zaštite pojedince i grupe od kršenja ljudskih prava. Obaveza ispunjenja znači da države moraju preduzeti pozitivne mere kako bi olakšale uživanje osnovnih ljudskih prava.
Ratifikacijom međunarodnih ugovora o ljudskim pravima, vlade se obavezuju da uspostave domaće mere i zakone koji su kompatibilne sa njihovim ugovornim obavezama i dužnostima. Domaći pravni sistem, prema tome, pruža glavnu pravnu zaštitu ljudskih prava zagarantovanih međunarodnim pravom. Tamo gde se domaći pravni postupci ne bave kršenjem ljudskih prava, mehanizmi i postupci za pojedinačne i grupne žalbe dostupni su na regionalnom i međunarodnom nivou kako bi se osiguralo da se međunarodni standardi za ljudska prava zaista poštuju i sprovode na lokalnom nivou.
Advokat Zoran J. Minić
Comments