Pitanje funkcije, uloge ili zadatka države logički sleduje način prethodnog pitanja - njene opravdanosti i opravdanosti državne vlasti. Tek pošto smo nepobitno utvrdili da država ima svoj opravdani smisao koji je prihvatljiv za pojedince, ljude, možemo pristupiti razmatranju njene uloge u društvu. Bitnost tačnog i nedvosmislenog, jasnog utvrđivanja jasne uloge države u društvu znači da se prepozna sfera njenog prava i određene funkcije, što istovremeno otkriva i eventualno prekoračivanje tog opšteg zadatka i te opšte funkcije. Uloga države se ne može tretirati sveopštošću, jer uvek ima onih sfera društvenog i ljudskog života koje moraju ostati van predmeta državnog interesovanja. U protivnom, shvatanje multifunkcionalnosti države kao apsolutnog zahvata vlasti u svemu i svačemu, značilo bi da se od države očekuje da bude čudovišni nadčovečanski projekat božanske svemoći. Utvrđivanje funkcija države istovremeno predstavlja i određivanje njenih granica i smeštanje u realne, razumne, logičke okvire, primerene potrebama normalnog razvoja pojedinca i ljudske zajednice. Pri tome se, prvenstveno, misli na odnos ljudskih sloboda i prava i funkcije države.
Država može vršiti zadatke i poslove u raznim oblastima: u obrazovanju, kulturi, nauci, zdravstvu i drugim delatnostima, ali se takođe mnogi poslovi u obrazovanju, kulturi, zdravstvu itd. mogu obavljati i bez države, te država nije nužna.
DRŽAVA KAO DRUŠTVENA ZAJEDNICA
Država se kao društvena pojava uglavnom posmatra kao društvena organizacija. To je zbog toga što se država najviše vidi kao skup mnogobrojnih i raznovrsnih organa koji donose razne akte, dolaze u neposredan kontakt sa građanima i primenjuju vlast, silu u primeni svojih akata. To je spoljašnjost države koja se jasno i uočljivo manifestuje. Kroz nju se država izražava i vidljivo pokazuje. Zbog toga se ona najčešće proučava kroz organizaciju i poima kao jedna vrsta druš- tvene organizacije.
Međutim, država se manifestuje i kao društvena zajednica, kao zajednica ljudi povezanih izvesnim ekonomskim i duhovnim vezama. Du- gim životom u državi, ljudi stvaraju određeno ekonomsko i duhovno zajedništvo, stvaraju se određena tradicija, običaji, kultura, nacionalna i zajednička svest, što sve stvara jednu kompaktnu celinu, bez obzira na određene razlike i specifičnosti pojedinih krajeva i nacionalnih grupacija. Međutim, u pravu se ova strana manje izučava. Možda zato što se država više izražava kroz organizaciju putem koje primenjuje svoju vlast, silu kao najvažnije obeležje.
Dakle, shvatanje države kao društvene zajednice neminovno nas upućuje na zajednički život, koji spaja određene psihološke veze među pripadnicima grupe ljudi objedinjenih životom u zajedništvu. U užem, formalno-pravnom značenju, država kao zajednica nema svoju naročitu vrednost. Na prvi pogled bi se moglo čak reći da pravo nije ni zaintere- sovano da traga za elementima zajedništva u državnoj suštini. Uobičaji- lo se smatrati da formula vlasti nad stanovništvom na teritoriji pred- stavlja dovoljan osnov za otkrivanje činjenice postojanja određene države. No, da li je baš tako, odnosno, može li se dopustiti previđanje činjenice da se u pozadini istaknute formule, ipak mora odražavati i čvrsta veza, koja je objedinila ljude na određenoj teritoriji da budu pod okriljem dr- žavne vlasti? Na snažno dejstvo faktora, koji utiču na formiranje zajed- ničke svesti o nužnosti državnog organizovanja, društvena teorija od davnina ukazuje, a istorijski razvoj prakse državnog života uporno sve- doči na istu temu i potvrđuje ovakav iskaz društvene misli.
Duhovno jedinstvo prethodi i prisustvuje državnoj organizaciji, koja se, bez obzira na svu gvozdenu disciplinu koja održava njen mehani- zam, ipak ne može smatrati postojanom. Stabilnost države nužno mora biti obogaćena emocionalnim kompleksom, koji se kontinuirano održava u društvenim procesima. Istorijsko pamćenje i tradicionalizam nepre- sušno osvežavaju ideju državnog zajedništva i reprodukuju ga u novim vremenima, prilagođavajući se ambijentu promenjenih okolnosti društve- nog života u modernim uslovima. Uspešan čin državotvorenja i istorij- ski detalji vezani za čin nastanka određene države ostaju ukorenjeni u du- bini zajedničke svesti naroda u toj državi. Emocionalno intimiziranje, koje je posledica raznolikih faktora, dovodi do razvoja ideje o solidar- nosti među pripadnicima društvene zajednice u državi. Država kao dru- štvena zajednica sabira rezultate političkog, istorijskog, versko-reli- gijskog, jezičkog, kulturnog, ekonomsko-interesnog i drugih razloga pove- zivanja među ljudima. Svaku konkretnu državu prate specifične okolno- sti i činjenice, koje utiču na psihološko-emotivna strujanja među poje- dincima, čineći od njih stanovništvo udruženo i objedinjeno istovr- snim idejama, ciljevima i vrednostima. U jednom slučaju, to će biti ver- sko-religijski motiv, u drugom jezičko zajedništvo, u trećem ekonomsko- privredni interesi i td., a u svakom slučaju, zapazićemo da je za stabil- nost i jedinstvo države nužno postojanje zajedničke i opšte svesti nje- nih stanovnika, koji je doživljavaju kao zajednicu.
Intenzitet vezivnih tačaka, koje tvore unutrašnju duhovnu snagu države, naročito dolazi do izražaja u tzv. istorijskim, prelomnim, od- sudnim trenucima po dalji razvoj i opstanak države. Ukoliko je jedinstvo zasnovano na iskrenom i stvarnom zajedništvu, i državna ideja, ali i forma, opstaju. U suprotnom, kada popucaju šavovi koji vezuju državnu tvorevinu, nema tog pravnog poretka koji je može osnažiti. Pravo ostaje nemoćno pred naletom društvene stvarnosti na terenu države, pa pravni poredak ne može da nadomesti nedostatak ključnih tačaka zajedništva na kojima se temelji država.
др Мирољуб Симић
др Срђан Ђорђевић
мр Дејан Матић
Comments