Složenost države, kao društvene pojave se, između ostalog, ogleda i u višestrukosti različitih oblika njenog pojavljivanja u društvu. Dr- žavni oblik je način na koji se uspostavlja odnos između države i dru- štva, tj. način na koji se ostvaruje pozicija države u društvu. Do sa- znanja o postojanju određenog državnog oblika se dolazi na osnovu sagle- davanja realnog iskustva o egzistenciji države u društvenoj stvarnosti. U tome se i ogleda stvaralačka funkcija teorije, koja zapaža rezultate u ostvarivanju državnog života i izdvaja ih iz bogatog materijala i prava i politike. Zapažaju se, analiziraju i utvrđuju sličnosti, koje teorija za- tim razvrstava i grupiše po formiranim kriterijumima. Zato je državni oblik (ili oblik države) teorijski napor zaradi identifikacije pravno- političke dimenzije uloge koju ostvaruje država u društvu. Nivo razma- tranja državnog oblika podrazumeva da su prethodno obrađeni teorijski i iskustveni problemi nastanka i stabilnog postojanja države.
Specifično oblikovanje države utiče i na samo društvo, preobra- žavajući ga, u skladu sa kvalitetom i karakteristikama državnog oblika. Do saznanja o državnom obliku se, pak, dolazi zahvaljujući uskomešanosti društvene zbilje i njenih protivrečnosti, te je nauka tu da primeti i podr- ži red i zakonitost u tom haosu prakse. Osim ove sistematizatorske uloge u procesu olakšavajućeg umnog savladavanja prakse države u društvu, nauka ima i dodatnu ulogu u prezentaciji opštih predstava konkretnim društve- nim snagama u njihovom delovanju. Teorija uspostavlja i određene vrednosne standarde u oblasti državnog života, i to na osnovu objektiviziranih me- rila. Na taj način se dodatno učvršćuje stabilna orijentacija o međuuslo- vljenosti, uticaju i dejtvu između teorije i prakse.
Kao što je već istaknuto, državni oblik je posledica delovanja društva organizovanog u formi države. Te društvene snage povezane i objedinjene državnim zajedništvom, imaju moć da stvorenu državu obli- kuju i prilagođavaju je uslovima objektivnih društvenih okolnosti, pre- ovlađujućim potrebama, interesima i ciljevima. Kako bi se nabrojane nu- žnosti mogle ostvarivati, društvo uspostavlja državni oblik, čime u ko- načnom smislu dokazuje da se u dubini analize države otkrivaju njeni so- ciološki uzroci, te je državni oblik nastao kao produkt dejstvovanja snage društva.
No, državni oblik prvenstveno zapaža teorija, koja ga bliže i od- ređuje. Ali, praksa funkcionisanja država, pokazuje da postoji svest o dr- žavnom obliku i kod tvoraca kreativnog plana države, te se za moderne države može reći da one ne mogu prevazići dostignutu sistematizaciju šeme u srukturi državnog oblika. Samo pojmovno određenje državnog ob- lika je dovoljno misaono prostrano da obuhvati bilo koju od alternativ- nih mogućnosti za oblikovanje države.
Država dobija određeni oblik kroz sastav državne organizacije, povezivanje i odnos državnih organa u njoj i odnos državne organizacije prema narodu. Državna organizacija je, u stvari, izražaj stvarnih odnosa u državi. Od elemenata koji su naročito uticali, a i danas utiču na oblike države, treba izdvojiti nacionalne, geografske, kulturne, rasne i druge. Pored toga, istorijski razvoj naroda, tradicija, običaji, spoljni uticaj, razni međunarodni odnosi, ideološka osnova, karakter stanovništva i druga obeležja i odnosi utiču na državnu oblik.. Svi oni, neki više a neki manje, odražavaju se na državni oblik dajući mu i određeno obeležje. Moguće je da se u tome nalazi splet tih elemenata i njihov uticaj što daje složenost državnom obliku. Tako pored nacionalnog elementa, uvek je prisutan geografski i ekonomski element, zatim tradicija, ideološka osnova i međunarodni odnosi. Zbog velikog broja uticaja i okolnosti, kao i njihove isprepletenosti, vrlo je teško izvršiti klasifikacije po određenim ustaljenim kriterijumima. Činjene su i danas se čine razne klasifikacije država. Pri tome, uzimani su razni kriterijumi, polazilo se od određenih pogleda, teorijskih, ideoloških i političkih gledišta, kao i određenih ciljeva. Međutim, da bi se u svemu tome sagledali osnovni i najčešći oblici, kako u prošlosti, tako i danas, mogu se izdvojiti četiri klasifikacije.
Državni oblik je jedan i jedinstven teorijski pojam, koji podrazu- meva četiri osnovne vrste. Svaka od njih je uspostavljena na bazi određe- nog kriterijuma i stečenog iskustva u procesu funkcionisanja države. Sa stanovišta savremenog razvoja teorije o državi, uočava se da su ova četi- ri osnovna državna oblika dovoljna da zatvore prostor raznovrsnih vari- jacija državnih oblika, te se sve države mogu podvoditi, odnosno, razvr- stavati u okviru sledećih državnih oblika:
1. oblik vladavine;
2. oblik političkog poretka;
3. oblik državnog uređenja; i
4. oblik državne vlasti.
dr Miroljub Simić
dr Srđan Đorđević
mr Dejan Matić
コメント